پیت ماس چیست؟

در اینجا به این خواهیم پرداخت که، پیت ماس چیست و چه مزایا و معایبی دارد! جهت آگاهی از قیمت و خرید پیت ماس به لینک درج شده مراجعه نمایید.

پیت ماس(peat moss)  یا خزه تورب و یا خزه اسفاگنوم(Sphagnum)، نوعی از بقایای خزه خاصی به نام اسفاگنوم است. خاک پیت ماس به عنوان بستری که از پوسیدگی های گیاهان ایجاد می شود، شناخته شده است. پیت ماس تا سال 1940 به عنوان سوخت فسیلی کاربرد داشته و بعد از آن جای خود را در صنعت کشاورزی و باغبانی باز نمود.

خاک پیت ماس چیست؟

اگر بهتر بخواهیم توضیح دهیم که پیت ماس چیست باید بگوییم پیت ماس نوع خاص و کمیابی از ذغال سنگ نارس است. ذغال سنگ نارس در باتلاقها و مناطق با رطوبت بسیار بالا به وجود می آید، لایه هایی از مواد گیاهی که پوسیده شده اند در کنار هم جمع گردیده و مواد فیبری و متراکم که قدرت جذب بسیار بالایی دارند را تشکیل می‌دهند.

پیت ماس نیز در شرایط محیطی  سرد، رطوبت بالا، نور کم، سایه بالا و فاقد اکسیژن و اختلاف دمایی زیاد بین تابستان و زمستان  توسط رشد خزه تورب یا اسفاگنوم در محیط های حاوی ذغال سنگ نارس تشکیل وتجزیه می شود. خزه اسفاگنوم این گیاه جزو گیاهان اولیه بوده و زیر مجموعه خانواده بریفیت ها (Bryophytes) است.

 شاید این سوال پیش بیاید، فرق عمده پیت ماس و ذغال سنگ نارس در چیست؟

در پاسخ باید گفت که پیت ماس ​​نوعی ذغال سنگ نارس است که در مناطقی با غلظت بالای خزه اسفاگنوم تشکیل شده می شود. بنابراین این درست است که تمامی انواع پیت ماس ​​ذغال سنگ نارس محسوب می‌شوند، اما همه ذغال سنگ های نارس پیت ماس ​​نیستند.

در طرز تهیه خاک پیت ماس اختلاف دمایی زیاد زمستان و تابستان نقش بسزایی دارد، بدین ترتیب که در زمستان به دلیل سرمای زیاد، یخ زده  و در فصل بهارهمزمان با آب شدن یخ ها، آب می شود و در فصل تابستان به دلیل گرما زیاد تا عمق زیادی خشک می شود و باعث عدم تجزیه مواد آلی موجود در خاک می شود.

پیت ماس به طور معمول در شمال نیم کره شمالی در سرزمین‌های بسیار مرطوب توندرا، در محیطی  که گیاهان بزرگ تر به خاطر سرمای شدید و شرایط سخت محیط امکان رشد و تکثیر را پیدا نمی‌کنند، به وجود می آید و مانند سرزمین‌های منتهی به اقیانوس منجمد شمالی، نروژ، استونی و… همچنین در نیم کره جنوبی در کشور نیوزلند و جزایر تاسمانی و جنوب شیلی و آرژانتین که دارای تنوع گونه‌ای بسیار کمتری می‌باشد، به وجود می‌آید.

بیشترین مقدار پیت ماس در روسیه و کانادا قرار دارد. کشورهایی مانند فنلاند، سوئد، ایرلند و آلمان نیز شرایط ایده آل آب و هوایی را برای پیت ماس دارند.

مزایای پیت ماس:

• سبب افزایش ماده آلی خاک می شود.

• خاصیت اسیدی کم یا نزدیک به خنثی دارد و حدودا pH آن دارای مقدار 6-5/3 می باشد.

• متخلل بودن بافت پیت ماس به گونه ای است که موجب هوادهی به خاک های سخت مانند رس می شود و میزان جذب اکسیژن گیاه را افزایش می دهد.

• دارای ماندگاری بالایی می باشد.

• به عنوان نوعی بستر رشد گیاه در کشاورزی، باغبانی و گلخانه ها استفاده می شود.

• علاوه بر دارا بودن مواد غذایی، توانایی جذب و نگهداری آب چندین برابر وزن خود یعنی حدود 20 برابر را دارا است و این مقدار را در مدت زمان معقول و به طور پیوسته به گیاه منتقل می کنند.

• یکی از بسترهای رشد مناسب در کشت هیدروپونیک است، دلیل این امر نداشتن عوامل بیماری زا و جلوگیری از رشد گیاهان هرز می باشد.

• بستر مناسبی جهت پرورش گیاهان بدون استفاده از کود و سموم کشاورزی می باشد. به عبارت دیگر پیت ماس بسیار مناسب کشت محصولات ارگانیک است.

• سبب رها شدن مواد مغذی در خاک و در نهایت قرار گرفتن آن در دسترس ریشه می شود و به عبارت دیگر پیت ماس دارای ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC)  بالایی است.

• از بستر های سبک محسوب می شود به همین دلیل برای گیاهان که دارای سازگاری با این نوع خاک هستند بسیار مناسب است.

• دارای بافت یکنواخت است.

• به دلیل نوع بافت پیت ماس در هنگام استفاده از آن به هیچ وجه ذرات در محیط و هوا پخش نمی شود.

• خاک پیت ماس در زمینه کشاورزی عمودی،  گلخانه ای و باغبانی کاربرد دارد.

• پیت ماس فاقد بذر بوده و از طریق هاگ تولید مثل یا تکثیر می شود.

همانطور که قبلا در مورد طرز تهیه خاک پیت ماس گفته شد؛ پیت ماس ذغال سنگ نارس است که از خزه اسفاگنوم تهیه می شود. بسیاری از کشورها قوانین سختگیرانه ای در مورد طرز تهیه خاک پیت ماس دارند. به عنوان مثال، هر ذغال سنگ نارس برداشت شده در ابتدا به دقت مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد که آیا تأثیر بلند مدتی بر محیط زیست دارد یا خیر و حتما باید به روش های پایدار و قابل حفاظت تهیه شود.

طرز تهیه خاک پیت ماس

در اولین مرحله طرز تهیه خاک پیت ماس ابتدا مجموعه هایی از روان آب ها را در امتداد فضایی که پیت ماس می باشد، حفر می کنند و زهکشی می‌کنند تا آب آن حدود 85 درصد  تخلیه شود.

در مرحله بعد، پوشش گیاهی سطح را حذف می‌کنند تا پیت در معرض دید قرار گیرد.

در مرحله سوم طرز تهیه خاک پیت ماس سطح برداشت را همسطح می کنند تا از زهکشی روان آب های  سطحی جلوگیری شود.

در ادامه طرز تهیه خاک پیت ماس، برای تسریع روند خشک شدن پیت، لایه رویی را باز و آن را خرد  و جا به جا می نمایند.

در مرحله بعدی پس از چند روزکه رطوبت آن کمتر شد، با دستگاه دروگر بزرگ مجهز به خلاء، لایه ذغال سنگ نارس خشک آن را جدا می‌کنند.

در آخرین مرحله پیت ماس‌های برداشت شده برای تمیز کردن، خشک کردن و غربالگری در برچسب ها و بسته بندی های مختلف به یک شرکت فرآوری منتقل می شود.

انواع پیت ماس

انواع پیت ماس مختلفی وجود دارد؛ همه آنها قادر به نگهداری آب و مواد غذایی بوده و تفاوت انواع پیت ماس در میزان مواد آلی و بافت این خاک است.

به طور کلی پیت ماس در سه دسته: پیت ماس سفید، پیت ماس سیاه و پیت ماس قهوه ای ارائه می شود و بسته به نوع گیاه مورد نظر، به کار برده می شوند. شایان ذکر است پیت ماس سفید به رنگ سفید نبوده و رنگ قهوه ای روشن دارد. پیت ماس سفید میزان بروز بیماری را در گیاه، به دلیل دارا بودن تریکودرما و استرپتو مایسس بسیار کاهش می‌دهد از طرفی منافذ نگهداری هوا در پیت ماس سفید گنجایش بیشتری دارند.

اگر بخواهیم بگوییم کدام یک از انواع پیت ماس میزان مواد آلی بیشتر و درجه پوسیدگی بالاتر دارد، پیت ماس سیاه بهترین گزینه است. از این رو ظرفیت جذب آب در خاک پیت ماس سیاه به مراتب از قهوه ای بیشتر بوده و بین مصرف کننده ها محبوبیت بیشتری دارد.

در دسته بندی دیگری از انواع پیت ماس‌ها، آنها را بر اساس منشا برداشت به دو دسته تقسیم می کنند:

نوع اول: پیت ماس ، پیت ماس هایی که از سطح زمین برداشته می شود و حاوی خزه‌های تازه ترمی باشند.

نوع دوم: پیت ماس از لایه های زیرین برداشته می‌شود.

دیگر مزایای پیت ماس

خاک پیت ماس دارای محبوبت زیادی در صنعت کشاورزی و باغبانی است که در ادامه به مزایای پیت ماس خواهیم پرداخت.

•  وجود ترکیبات آلی در این بستر موجب بهبود ساختمان خاک و تهویه هوا خواهد شد. به همین دلیل در خاک‌های رسی و فشرده می تواند بسیار نتیجه بخش باشد.

•  پیت ماس با پایدار کردن ساختار خاک موجب جلوگیری از فرسایش آن می شود.

• از آنجا که ظرفیت نگهداری این بستر خاک بسیار بالا است مناسب استفاده در خاک های ماسه ای و شنی می باشد تا علاوه بر افزایش ظرفیت نگهداری آب موجب رشد میکروارگانیسم های مفید خاک شود.

•  توانایی تجزیه بدون وجود اکسیژن را دارد. این ویژگی باعث شده ماده ای مناسب جهت اضافه نمودن به کمپوست شود. از این رو پیت ماس در محیط های مرطوب فاسد نمی شود و مواد آلی را به مرور به گیاه می رساند.

•  پیت ماس وزن سبکی دارد  بدین صورت که هر متر مکعب آن تنها حدود 380 کیلوگرم وزن دارد.

•  پیت ماس خاصیت ارتجاعی دارد در برابر فشار های وارد شده مقاومت کرده و منافذ آن بسته نمی شود.

•  یکی از مزایای پیت ماس این است که بسیاری از مواد در حال رشد، به ویژه مواد ارگانیک واقعا تمیز نیستند، این ویژگی را بیشتر دوست خواهید داشت. پیت ماس ها مواد بسیار پاکیزه و به دور از آلودگی هستند.

•  یکی از بهترین مزایای  پیت ماس عقیم بودن آن است. هیچ گونه باکتری، قارچ، مواد شیمیایی مضر و دانه های علف هرز ندارد. این یکی از مهمترین مزایای پیت ‌ماس برای نهال هایی است که نسبت به محیط اطراف کاملا آسیب پذیر هستند.

•  می تواند آب را به خوبی جذب و حفظ کند. این ویژگی باعث افزایش رطوبت رسانی به گیاه شده و یک مکان عالی برای شروع رشد بذر و مخلوط شدن با سایر مواد موجود در خاک است.

• بیشتر پیت ماس ها با pH پایین تر از 5.3 تا ۶ به طور متوسط بسته به منبع پیت‌ماس استخراج می شوند. این مزیت پیت ماس باعث می شود ماده برای گیاهان اسیدی مانند توت فرنگی و زغال اخته بسیار مناسب باشد.

•  اگرچه پیت ماس به خوبی آب را جذب می کند اما برخلاف خاک فشرده نمی شود. مشکل تراکم خاک این است که ایجاد فضا برای عبور آب و هوا را سخت می کند. با وارد کردن پیت‌ماس به هر ماده فشرده، مشکل تراکم حل می شود و باعث می شود مخلوط در حال رشد بهتر تخلیه شود.

•  پیت ماس پس از اشباع شدن به راحتی می تواند آب اضافی را تخلیه کند. خزه های پیت می‌توانند تا 20 برابر وزن خشک خود، آب ذخیره کرده و آن را حفظ کنند. این میزان برابر با ذخیره آب توسط اسفنج های طبیعی موجود در طبیعت است.

معایب پیت ماس

استفاده از پیت ماس در کنار تمام مزایایی که دارد، ​​معایبی نیز با خود به همراه دارد. متاسفانه به دلیل این معایب کلیدی امروزه مردم به دنبال جایگزین های پیت ماس هستند. از معایب پیت ماس می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

•  از معایب پیت ماس ​​در مقایسه با سایر مواد معدنی واقعاً به آرامی شکل می‌گیرد. به همین دلیل برخی آن را یک منبع تجدید ناپذیر می‌دانند و استفاده از آن اغلب مورد انتقاد دوستداران محیط زیست قرار می‌گیرد.

•  با توجه به اینکه فرآیند برداشت آن نسبت به سایر مواد پرهزینه تر است بنابراین خرید پیت ماس ​​نیز گرانتر می‌شود و از معایب پیت ماس به حساب می آید.

•  باتلاقی که در آن پیت ماس ​​شکل می‌گیرد به دلیل داشتن سطح بالای آب و کمبود مواد مغذی باعث می‌شود که این ماده از نظر مواد مغذی فقیر باشد.

•  همانطور که در مزایای پیت ماس گفته شد این ماده دارای محیط با pH کمی اسیدی است. این امر می‌تواند برای برخی از گیاهان که محیط اسیدی دوست دارند خوب باشد، اما برای برخی گیاهان که محیط قلیایی می پسندند، این امر از معایب پیت ماس به حساب می آید.

• استفاده بیش از اندازه این نوع خاک سبب پوسیدگی در ریشه می شود.

•  از دیگر معایب پیت ماس که می‌توان به آن اشاره کرد بستر مناسب برای رشد جلبک خاک است که سبب کمبود اکسیژن می شود.

•  به عنوان یک مالچ خوب کار نمی‌کند چرا که بسیار سبک است و وقتی خشک می شود به راحتی توسط باد جابه جا می‌شود و نسبت به باد نقطه ضعف دارد و از معایب پیت ماس به حساب می آید.