کاشت زعفران گلخانه ای

به دلیل بحران آبی که در کشور ما وجود دارد، کاشت زعفران در گلخانه به خاطر مصرف کم آب، از بهترین روش ها برای کشت در راستای مدیریت مصرف آب است. کاشت زعفران گلخانه ای، به دلیل استفاده از پیاز درشت و مرغوب و بدون بیماری و نگهداری در بهترین شرایط دمایی و محیطی، بازدهی محصول را نسبت به روش کشت سنتی بسیار بالاتر می برد. همچنین این نوع کشت نوین را می توان در فضای محدود، به صورت طبقاتی انجام داد و نیاز به زیر کشت بردن اراضی بسیار نیست. بنابراین در این مقاله انواع روش های کاشت زعفران در گلخانه و ملزومات آن را مورد بررسی قرار داده ایم.

روش کاشت زعفران درگلخانه

زعفران یکی از گرانبهاترین ادویه‌ها است که همه آن را می‌شناسیم، با گذشت زمان و بیشتر شدن سطح زیر کشت زعفران در گلخانه هیدروپونیک، این گیاه با ارزش بازهم جایگاه خود را حفظ کرده و حرف اول را می‌زند.

کشت هیدروپونیک زعفران ارزش بالایی برای هر کشور دارد، به طوری که با کشت زعفران به روش هیدروپونیک ارزش افزوده بالا و سود بالایی از صادرات آن نصیب تولید کننده می شود. امروزه کشورهای پیشرفته به دنبال این هستند که بتوانند کاشت زعفران گلخانه ای بدون خاک را در کشورهای خود راه اندازی نمایند و به این روش پر سودترین محصول گلخانه ای را با  بهترین روش پرورش زعفران گلخانه ای بدون خاک ایجاد کنند.

یکی از این کشورها چین است که به شدت به دنبال دستیابی به درامد کشت زعفران گلخانه ای است تا خود را در تولید این گیاه با ارزش سرآمد و شاخص کند. به همین دلیل است که استفاده از روش های صنعتی و مدرن از قبیل پرورش زعفران گلخانه ای بدون خاک و روش آب کشت یا کشت هیدروپونیک زعفران افزایش قابل توجهی یافته است.

کشت زعفران در گلخانه هیدروپونیک

 از بزرگترین مزیت های کشت زعفران گلخانه ای بدون خاک و کشت زعفران در گلخانه هیدروپونیک، استفاده از حداکثر فضا و سطح زیر کشت به سبب طبقاتی بودن و تراکم کشت بالا است.

در روش کشت هیدروپونیک زعفران اگر مساحت زمین کشت به طور مثال سه هزار متر مربع باشد، می توان به اندازه ده هزار مترمربع از آن استفاده کرد؛ علاوه بر افزایش سطح کشت، میزان تولید نیز به طرز چشمگیری افزایش خواهد داشت.

این میزان افزایش حدود هفت برابر کشت معمولی است! زعفران، این طلای سرخ، یکی از گیاهان معطری است که گرده آن مانند گرده دیگر گیاهان است اما از نظر خواص درمانی و همچنین از لحاظ طعم و رنگ مطبوع با دیگر گیاهان کاملا متفاوت است.

علاوه بر مصرف غذایی که مدت مدیدی است در آشپزی و سفره بسیاری از مردم جهان حضور چشمگیری دارد، از نظر اقتصادی نیز در جهان از رتبه بالایی برخوردار است به طوری که اخیرا علاوه بر ایران، در کشورهای دیگر از جمله چین و امارات نیز کشت می شود. این محصول در اکثر نقاط ایران کاشته شده و مورد بهره برداری قرار می گیرد.

با توجه به استقبال کشورهای دیگر در زمینه کاشت زعفران گلخانه ای این محصول، کشاورزان ایرانی باید علاوه بر توجه به کیفیت مطلوب و بسته بندی عالی و رعایت اصول بهداشتی، بازارهای مصرف داخلی و خارجی را تسخیر نمایند. این محصول بسیار سودآور است، به طوری که در جهان به طلای سرخ معروف است.

مقدمات کاشت زعفران در گلخانه

اولین گام، انتخاب روش کاشت زعفران در گلخانه است. برای کاشت زعفران گلخانه ای، چندین راه متنوع پیش روی شماست که شما می توانید با در نظر گرفتن موقعیت و شرایط خود به انتخاب یکی از آنها بپردازید:

کشت آیروپونیک یا هواکشت

یکی از روش‌های کشت زعفران، کشت آیروپونیک یا هواکشت است. در این روش، به زمین کشاورزی و خاک برای پرورش محصول نیاز ندارید. در این روش ریشه گیاهان در هوا معلق هستند و مواد مغذی به طور متداوم از طریق اسپری کردن آب و مواد معدنی به آنها می رسد.

این روش همچنین گزینه مناسبی برای پرورش گیاهانی از جمله انواع سبزیها است و در آن نیازی به تهیه گلدان های ویژه و همچنین تعویض آنها نیست. در این روش تمام مراحل رساندن مواد غذایی به گیاه، تنها ازطریق رطوبت محیط تهیه می‌شود و نباید هیچ گونه تماس مستقیم با آب داشته باشد.

اگر بین گیاه و آب رابطه مستقیم برقرار شود، ممکن است باعث بروز مشکلاتی از جمله پوسیدگی پیاز و همچنین باعث انتقال بیماری شود. یکی از مزایای این روش، این است که می توان از کمترین فضای زمین، با استفاده از روش طبقه بندی گیاهان، بیشترین استفاده را برد.

کاشت زعفران گلخانه ای بدون خاک

 روش بعدی کاشت، کشت زعفران در گلخانه هیدروپونیک یا آب کشت است. واژه هیدروپونیک به معنی کشت بدون خاک است. این روش از لحاظ هزینه اولیه مشابه سایر روشهای بسترسازی است اما راندمان کشت و تولید محصول را تا حدود ۳۰ درصد افزایش می‌دهد و همچنین با توجه به ثابت بودن هزینه هایی که برای سرمایش و گرمایش مصرف می شوند، مقدار سود خالص بیشتر می‌شود.

در این روش ریشه گیاه باید یا در هوای فوق العاده مرطوب یا در آب و یا در بعضی مواد جامد (غیر از خاک) که رطوبت را به مقدار بالا در خود ذخیره می کنند، نگهداری شود.

در روش کشت هیدروپونیک زعفران، آب موجود در اطراف ریشه، مواد مغذی و اکسیژن را به گیاه می رساند. طرح کاشت زعفران گلخانه ای برای اولین بار در کشور چین، منطقه خود مختار تبت در سال ۲۰۰۶ توسط جوان چینی به نام آقای بن که تحصیلات خود را در رشته کشاورزی به اتمام رسانیده بود، برای نخستین بار در جهان اجرایی شد. در حال حاضر این سامانه علاوه بر چین در کشور امارات هم در حال انجام است؛ زیرا این کشور به اندازه ایران زمین کافی برای کشت زعفران را ندارد اما چین و افغانستان خطر بزرگی برای محصولات ما به شمار می روند؛ افغانستان که هم مرز ماست، پیاز زعفران را به طور قاچاق به کشور خود وارد می کند و چون نیروی کار در آنجا ارزان است اگر به تولید بالا برسد، رقیب بسیار قدری برای ایران خواهد شد و این موضوع در مورد چین هم صدق می کند. در چین به دلیل جمعیت زیادی که دارد، دستمزد کارگر پایین است. این کشور روی اقتصاد جهانی دست گذاشته و وارد هر مقوله ای که می شود، به دلیل تولید جنس ارزان موفق می شود.

نباید فراموش کنیم که زعفران مثل پیچ و مهره و کالاهای نامرغوبی که از چین می آید نیست بلکه دارای خصوصیات دارویی، غذایی و رنگی است، اما وقتی به صورت ارزان تولید شود در بازار جهانی می تواند به رقیبی بسیار قدر تبدیل شود؛ بنابراین زعفرانی که در چین تولید شود خطر بزرگی برای ایران است.       

کشت زعفران به چه آب وهوایی نیاز دارد؟

 با توجه به اینکه زعفران در گروه گیاهان گرمسیری قرار می گیرد، آب وهوای مناسب جهت پرورش آن، مناطقی است که تابستانی گرم و خشک دارند و آب وهوای آنها در زمستان و پاییز، معتدل و ملایم باشد. این مناطق، مناطق استاندارد جهت کاشت زعفران گلخانه ای هستند. البته ممکن است که آب وهوای گفته شده در همه شرایط یکسان نباشد؛ یعنی ممکن است گیاه زعفران، خود را با محیط ناسازگار تطبیق دهد و رشد خوبی در یک منطقه با شرایط غیراستاندارد داشته باشد.

 البته در کاشت زعفران در گلخانه امکان کنترل دما وجود دارد و این مزیت کشت در گلخانه است. اگر کشت زعفران در مزرعه هدف باشد بهتر است در منطفه ای باشد که آب وهوایی آنجا با زعفران سازگاری داشته باشد! این محدودیت جغرافیایی است که امروزه روش کاشت زعفران در گلخانه را نسبت به کشت در فضای باز، مطوب تر می نماید.

چرا باید زعفران را در گلخانه کشت کنیم؟

دلیل افزایش کشت زعفران، خشکسالی های منطقه ای است که موجب شده کشاورزان از کشت محصولی که نیاز به آب فراوان دارد به کشت زعفران که نیاز به آب کمتری دارد روی آورند. متأسفانه به دلیل بحران آبی که در کشور ما وجود دارد، این نوع کشت به خاطر مصرف کم آب، بهترین روش برای کشت در راستای مدیریت مصرف آب است.

در نوع کشت  گلخانه ای، به دلیل استفاده از پیاز درشت و مرغوب و بدون بیماری و نگهداری در بهترین شرایط دمایی و محیطی، بازدهی محصول نسبت به روش کشت سنتی بسیار بالاتر است.

در کشت سنتی، کلاله گل در معرض برخورد با نور آفتاب بوده که باعث از بین رفتن عطر، قدرت رنگ دهی و میزان طعم کلاله است.

در روش کاشت زعفران در گلخانه، ما از این مشكل نیز مبرا شده ایم که این خود باعث کیفیت بسیار بالا در کلاله می شود و با در نظر گرفتن نیاز و رقابت در بازار جهانی و ریزبینی کشورهای برند پسند، این امر بسیار مهم است. برداشت زعفران با این کیفیت در بازار جهانی دارای ارزش بالا بوده و چند برابر زعفران های دیگر قیمت دارد.

در حال حاضر بهداشت یکی از مسائل مهم در بین جوامع است. در نوع کشت سنتی، گل زعفران به خاطر قرار گرفتن در محیط نامناسب و تماس با خاک و کود حیوانی و غیره، دارای بهداشت مناسب نیست. در روش کاشت زعفران گلخانه ای، محیطی بسیار مناسب و بهداشتی و به دور از هر نوع آلودگی، برگ برنده دیگری در مقایسه با کشت سنتی دارد.

در روش سنتی، پیاز به مدت بسیار طولانی و چندین سال و به دور از دید و دسترسی در زیر خاک دفن شده که موجب افزایش بیماری در پیاز و خاک می‌شود ولی در کشت نوین، پیاز در دسترس بوده و مراقبت های لازم به راحتی و سهولت انجام می‌شود. در حال حاضر با مشکل بیکاری در کشور به دلیل خشکسالی و ... مواجه هستیم؛ کاشت زعفران گلخانه ای باعث به کارگیری نیروی کار بیشتر و اشتغال زایی در کشور می‌شود که خود امری ضروری و بسیار مفید است.

همچنین این نوع کشت نوین را می توان در فضای محدود، به صورت طبقاتی انجام داد و نیاز به زیر کشت بردن اراضی بسیار نیست.

روش کشت عمودی یا کشاورزی نیز میتواند بستر مناسبی را برای پرورش این گیاه بوجود آورد.برای آگاهی از این موضوع به مقاله کشاورزی عمودی میتوانید مراجعه نمایید.

تاريخچه زعفران

زعفران با نام علمي كركوس ساتيوس Crocus Sativus  از خانواده زنبقيان Iridaceae  است. در برخي منابع، مثلا در  دائره المــعارف آمريكانا   Americana Encyclopedia   ذكر شده است كه اين كلمه از كريكوس Corycus كه نام منطقه اي در سيليسيا Cilicia واقع در شرق مديترانه مي باشد گرفته شده است.

عده اي مبداء کاشت زعفران گلخانه ای را ايالت قديم ماد ايران مي دانند، برخي از محققين نيز خاستگاه کاشت زعفران گلخانه ای را در منطقه وسيع تري از كره زمين شامل يونان، تركيه، آسياي صغير و ايران مي دانند.
ايرانيان ضمن صدور کاشت زعفران به بسياري از نقاط جهان باستان، خواص آن را به يوناني‌ها، رومي‌ها، چيني‌ها و اقوام سامي  از جمله عربها معرفي كردند و شيوه زراعت آن را در سده هاي اول تا چهارم هجري به امتهای اسلامي پيرامون مديترانه آموختند. به اين ترتيب كه نخستين کاشت زعفران گلخانه ای به وسيله ايرانيان تبعيد شده توسط معاويه در نواحي شام داير شدند، سپس کاشت زعفران در شمال افريقا  و اندلس (اسپانياي اسلامي) وصقليه (سيسيل) رواج يافت و اقوام ايراني همچون رستميان و بنوطبري در انتقال فرهنگ زعفرانكاري  مؤثر بودند.   
مستندات تاريخي بيانگر اين واقعيت است كه ايرانيان از روزگاران كهن به زر و زعفران علاقه و توجهي بليغ داشته اند به طوري كه در جشن ها و سرور ها و مجالس بزم و نشاط مانند عروسي ها و اعياد، يا استقبال از بزرگان و زائران زر و زعفران نثار قدمها مي كردند. در برپايي باشكوه‌تر اين گونه آئين‌ها،  ضمن آذين بندي و آينه بندان، سكه هاي زرين و سيمين را به همراه زعفران  و گل و نقل بر سر عروس و داماد يا شخصيت‌هاي مورد نظر، و گاهي همه حاضران در اين گونه مراسم  مي ريختند. در برخي ازمراسم زعفران را به تنهايي، يا همراه با مشك وعنبر و عود دود مي كردند و گلاب مي پاشيدند.

درعصرهخامنشيان کاشت زعفران براي تزئين گرده هاي نان ومعطر كردن خوراكها به كار مي رفته است. فرديناند يوستي ضمن شرح زندگاني داريوش نوشته است: ((شاه ايران تن خود را روغني معطر مي ماليد كه عبارت بود از مخلوط روغن آفتاب گردان كه در پيه شير پخته و با زعفران و شراب خرما تهيه مي‌شد)).

در دوره پارتها زعفران ايران به يونان و روم مي رفت، بعدا چين هم از مشتريان کاشت زعفران ايران شد. در عصر ساسانيان کاشت زعفران  در قم و بون نيز رايج گرديد و مرغوبيت محصول آنها شهرت يافت. در همان روزگار زعفران در پرداخت كاغذهاي گران قيمت كاربرد پيداكرد، اما پيشتر از آن محلول  زعفران به عنوان مركب تحريراستفاده مي شد و تا قرن‌ها بعد درتركيب مركب‌هاي تحرير مرغوب به كار مي رفته است.

از انواع مركب زعفراني كم رنگ و پر رنگ (از زرد كمرنگ تا قرمز خونين) براي نوشتن عنوان فرمان‌ها و نامه هاي سلاطين و خليفگان و امرا و همچنين در تحرير عنوان‌ها و سرفصل‌هاي كتب و رسالات و نيز در تذهيب و تشعير و در تصويرها و نقوش حواشي و متن استفاده مي‌شد. افزون بر اين‌ها در تحرير دعاهاي مقدس و همچنين تعويذها و طلسم هاي خاص  بر روي كاغد و پارچه و گاهي كفن، مركب زعفران به كار مي رفته است .

گیاه پزشک آنلاین

اگر گیاهان شما دچار زردی برگ، پوسیدگی ریشه یا علائم بیماری و آفات شده‌اند، دیگر نیازی نیست برای درمان آن‌ها به دنبال مراکز حضوری باشید و برای دریافت کمک وقت و انرژی زیادی صرف کنید؛ چرا که ایران گرولایت همراه شماست.

ایران گرولایت، با در نظر گرفتن نیاز بسیاری از مردم و مشتریان خود، بخش جدیدی را در مجموعه خود راه‌اندازی کرده است تا در کنار فروش محصولات مراقبت از گیاهان خود، به عنوان یک گیاه پزشک آنلاین نیز حضور داشته باشد. کلینیک گیاه پزشکی ایران گرولایت، با تیمی از متخصصان باتجربه، امکان تشخیص و درمان انواع بیماری‌ها و آفات گیاهان را بدون نیاز به مراجعه حضوری فراهم می‌کند. همچنین مجموعه ما نه‌تنها بر درمان مشکلات موجود تمرکز دارد، بلکه با ارائه مشاوره‌هایی در زمینه نوردهی، آبیاری، تغذیه و روش‌های پیشگیری از بیماری‌ها، به حفظ سلامت بلندمدت گیاهان شما کمک می‌کند.

نویسنده:

خانم نجمه توکلی، دانشجوی دکتری مهندسی مکانیزاسیون کشاورزی- گرایش انرژی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران